Als je weleens op het Zweedse platteland bent geweest herken je het vast: de ongerepte, groene landschappen met de prachtige, rode huisjes. Maar waarom hebben ze eigenlijk voor die rode kleur gekozen?
Falurood of Zweeds rood
De rode kleur van Zweedse huizen, ook wel falurood of Zweeds rood genoemd, heeft te maken met een pigment dat in de verf wordt gebruikt. Het rode pigment is afkomstig uit de kopermijn bij de stad Falun in Midden-Zweden, die dateert uit de 9e eeuw. Tegenwoordig is de mijn UNESCO-werelderfgoed, maar ooit was het de grootste kopermijn in Europa. Het was dan ook het economische middelpunt van het Zweedse koninkrijk.
Faluröd: de verf die houtrot voorkwam
Als je door Zweden reist zul je al snel zien dat de meeste huizen, schuurtjes, cottages, zomerhuisjes of stuga’s rood zijn met witte raam- en deurkozijnen. Niet alleen op het platteland, maar ook in het centrum van Stockholm of Göteborg vind je flink wat huizen in falurood. Maar wanneer begon deze trend?
Het rode pigment begon als bijproduct van de mijnbouw en werd vooral gebruikt om de daken van de Zweedse huizen te verven. Toen later ontdekt werd dat het residu van deze kopererts-winning houtrot voorkwam, werd de massaproductie van een verf op basis van rödmull gemengd met water, roggemeel en lijnzaadolie op gang gebracht.
De ontdekking van het rode pigment
Hoe verliep die ontdekking dan? In de 17e-18e eeuw was de mijnbouw nogal primitief. Mijnwerkers gebruikten mokers, beitels en breekijzers om het gesteente en kopererts af te graven. Voordat ze dit gereedschap konden gebruiken, moesten ze het gesteente eerst broos maken. Dit deden ze door de rotswand urenlang te verhitten en de rotsen vervolgens met koud water te besprenkelen. Zo ontstonden er barsten in het gesteente.
Zodra de mijnbouwwerkers het erts vervolgens tot op de grond hadden afgegraven, moesten ze het verder verbranden om het van ijzer en zwavel te ontdoen (oxidatie). Dit creëerde een onbrandbaar residu van rode ijzeroker of hematiet, die rödmull (rode aarde) werd genoemd.
Deze rödmull werd buiten de mijn opgestapeld als afval. Totdat iemand ontdekte dat een houten paal die al jaren in de hoop rödmull had gestaan maar geen rot vertoonde. Het was dus deze vondst die de massaproductie van de rode verf op gang bracht.
Zweeds rood als symbool van status en luxe
Voordat de massaproductie van de rode verf begon, werd falurood als symbool van status en luxe gezien. Dit kwam door koning Johan III van Zweden, die de trend van de rode huisjes bij de bourgeoisie in de zestiende eeuw introduceerde.
Toen rond de 18e eeuw de kosten van de verf flink omlaag gingen, begonnen ook de minder bedeelden in Zweden de rode kleur te gebruiken voor het verven van hun huis. De rijkere mensen besloten toen om hun huis een andere kleur te verven, bijvoorbeeld wit of beige.
Omdat de Zweedse koning de steden en dorpen vaak bezocht, was het gebruikelijk om de straatzijde van de huizen rood te schilderen. Hierdoor waren de huizen in de hele straat rood geschilderd, waarbij de steegjes en de muren aan de binnenplaatsen onbeschilderd bleven.
Waarom is de rode verf (nog steeds) zo populair?
De rode, Zweedse verf bevat conserverende componenten, waardoor het goed bestand is tegen barre weersomstandigheden. Verder geeft de samenstelling van aardpigment, lijnolie, tarwemeel en water een mat, poederachtige verf die in het hout trekt. Hierdoor kan het hout blijven ademen en behoudt het zijn kwaliteit. Ook blijven hierdoor de houtnerven zichtbaar en bladdert de verf niet af.
Daarnaast zijn de rode huizen een echt onderdeel van de Zweedse cultuur geworden. Vraag je een Zweeds kind om een huis te tekenen, dan is de kans groot dat het huis de traditionele, rode kleur krijgt.
Het changeant effect
Een bijzonder effect van Zweeds rood is dat het er bij verschillende soorten licht anders uitziet. Dit wordt ook wel het changeant effect of metamerie genoemd. Bij vochtig weer en weinig licht is het bijna donkerrood, terwijl in de zon het oranje beter uitkomt. Dit komt door het aardpigment, dat een speciale werking heeft.
Kopermijn Falu Gruva: nu een museum
Tegenwoordig is het grootste deel van de mijn omgebouwd tot toeristische attractie en museum dat meer dan 100.000 bezoekers per jaar trekt. Wil je meer weten over de winning van koper en het belang daarvan voor Zweden (en uiteindelijk de hele wereld), dan is een bezoek aan de Fula Gruva een echte aanrader.
Bij de Falu Gruva kun je een rondleiding volgen waarbij de gids vertelt over de geschiedenis en de werkomstandigheden. Tijdens de tour daal je tot zo’n 70 meter af in de mijn. In het museum is een film te zien en je kunt meer te weten komen over de mijn en koperwinning. Verder is er een mijntreintje en kun je een bezoek brengen aan de fabriek waar de falurood verf wordt gemaakt.
Ook kun je een wandeling rond de “Great Pit” maken, een enorm gat in de grond dat door de mijnbouw, tijdens een instorting, is ontstaan. Rond het gapende gat van de mijn staan oude, originele mijngebouwen.
In Falun staan nog veel historische gebouwen en in de omgeving zijn er veel overblijfsels van de periode van industriële bloei. Kortom: zeker de moeite waard tijdens een bezoekje aan Dalarna.
